Aib kabu deda habuku. Fjouwer frjemde wurden dy't op it earste besjen fraachtekens oproppe en grif net yn de 'Wat & hoe taalgids Fries' steane. En dochs binne it Fryske wurden en se hearre ta it âldste Frysk dat ús oerlevere is. Dizze koarte tekst stiet op in hoarnen kaam út de achtste ieu en is deryn ritst (skrast) yn runetekens. Runen binne Germaanske skrifttekens dy't yn West- en Noard-Europa brûkt waarden fan it begjin fan de jiertelling ôf oant sawat 1500 ta. Foaral yn Skandinavië brûkte men dat skrift, hoewol't it Latynske skrift dat wy hjoed-de-dei noch brûke doe ek wol bekend wie. Runeynskripsjes besteane út tekens of 'stêven' dy't elk in lûd foarstelle. Troch stúdzje en ferliking hawwe gelearden útfûn hokker letters de tekens foarstelle.
Runen binne spitigernôch sûnt de nazitiid yn in ferkeard deiljocht kommen. De nasjonaalsosjalisten ferhearliken de Germanen en misbrûkten hiel wat âlde symboalen foar har eigen waantinkbylden. Op dy wize hawwe se om it Germaanske ferline hinne in mystike ideologyske wrâld betocht dêr't goaden en runen in rol yn spilen. It bekendste misbrûk fan runen is wol it ss-teken. Lykwols hawwe de oarspronklike âlde runen neat mei dy Dútske útfynsels út de foarige ieu te meitsjen. De midsieuske runen funksjonearren gewoan as kommunikaasjemiddel.
De measte Fryske runeynskripsjes steane op foarwerpen dy't yn de ôfrûne ieu foar it ljocht kamen by terpôfgravingen en argeologyske opgravingen. It giet dan om kammen, swurden en munten. Mei-inoar binne der 21 runeynskripsjes fûn dêr't Fryske wurden op steane. De foarwepen mei de runen binne ûnderbrocht yn bygelyks it Fries Museum en it Groninger Museum. Net altyd is dúdlik te ûntsiferjen wat op de foarwerpen stiet en net altyd kin fan in wol ûntsifere tekst sein wurde wat it betsjut, mar fan fierwei de measten is it wol bekend. En sa beskikke wy oer in bestân fan sa'n 50 Aldfryske wurden út de iere midsieuwen. It âldste Fryske wurd dat wy kenne is 'skanumodu'. It stiet yn runen skreaun op in munt en betsjut safolle as 'skjinne moed', oftewol 'goede moed'. Yn it wurd 'skanu' is 'skjin' werom te finen en yn 'modu' sjocht men al gau it wurd 'moed'.
Dat âldste Frysk is sûnt 16 septimber ek op ynternet nei te gean, want de Fryske Akademy hat op dy dei in databank mei Aldfrysk op it ynternet publisearre. De wurden dêr't it om giet binne der allegear yn te finen en fan in oantal runeynskripsjes binne ek foto's te besjen. It is al in kontrast dat jo mei sok nijmoadrich kompjûterark neigean kinne wat in tige âlde ynskripsje as 'Aib kabu deda habuku' betsjut. 'Aib' is in manljusnamme, 'Habuku' dy fan in frou. Deda (fgl. nijfrysk 'dwaan') betsjut 'makke' en 'kabu' is 'kaam'(fgl. Ingelsk 'comb'). Der stiet dus dat Aib dizze kaam makke foar Habuku. It stiet dan wol net yn de 'Wat & hoe taalgids Fries', mar gelokkich al yn de taaldatabank fan de Fryske Akademy.
De taaldatabank is te finen op http://tdb.fryske-akademy.eu/.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten