zondag 8 december 2013

Skriuwe wy ergens yn it Frysk?

Geef Frysk is net wichtich of belangryk, wie in pear wike lyn in diskusjestelling by Omrop Fryslân. Genôch reden dus foar fûle striidpetearen oer de kwaliteit fan it Frysk. Sille wy al dy Hollanismen derút kneppelje en sa de taal suver hâlde? Of moatte wy it mar moai gewurde litte, want it is gewoan in taalferoaring.
It is soms lestich om út te meitsjen wat al of net echt (geef) Frysk is. ‘Suver Frysk’ bestiet net, gjin inkelde taal is ‘suver’, want talen dy't kontakt mei-inoar hawwe, beynfloedzje inoar oer en wer. Sa lient it  Frysk al mear as fiifhûndert jier Nederlânske wurden en it Nederlânsk hat ek wolris wat út it Frysk liend. De iene fynt dat slim, al dy lienwurden, foaral as der wol goede Fryske wurden foar besteane. En in oar seit, och lit mar gewurde, at de minsken my mar begripe, want dêr giet it op 't lêst om.

Yn it moderne Frysk wurde mear en mear Nederlânske wurden brûkt. Hjir binne in pear foarbylden fan sinnen mei wurden deryn dy't streekrjocht út it Nederlânsk komme: We krije iten fan de ‘voedselbank’. Dan is it ‘over en uit’. We ‘hure in wenning’. Der ‘binne’ genôch ‘kijkers’ west. Ik kom fannemiddei wer ‘even in besoekje bringen’.
It is foaral de sprektaal dy't gefoelich is foar Nederlânske lienwurden. Dat leit ek wol foar de hân, want men heart in soad Nederlânsk om jin hinne en wit net altiten wat it goede Fryske wurd is. Betink sa gau mar ris it Fryske wurd foar ‘juichen’ yn in sin as ‘we moeten niet te vroeg juichen’. As men gewoan in praatsje hat, is der gjin tiid om dêr oer nei te tinken en dan seit men sa'n sin hast letterlik yn it Nederlânsk: we moatte net te ‘froech juiche’.
As it der net mear ta docht oft men Hollanismen yn de de sprektaal brûkt, dan komt ek de fraach op hoe't je dy dan skriuwe moatte. Moatte se oanpast wurde oan de Fryske skriuwregels of moatte se mar yn it Nederlânsk skreaun wurde. Is it dan ‘foedselbank’ of ‘voedselbank’ (yn it Frysk begjinne de wurden net mei in v). En as in Fryskprater ‘huren’ seit en dat ek skriuwe wol, hoe moat dat dan: ‘ik huer in hûs’ of ‘ik huur in hûs’. En hoe moat it Nederlânske ‘ergens’ yn it Frysk, skriuwe je dat as ‘erges’, wat men hjir en dêr wol sjocht? As de stomme n dêr net skreaun wurdt, moat dan de stomme r yn bygelyks fee-arts dan ek net weilitten wurde: ‘de fee-ats hat Bijke litte ynsliepen’.

As geef Frysk dan net sa belangryk mear is, dan moatte de foarstanders fan dy stelling har wol realisearje dat de skriuwwize fan dat nije Frysk fragen opropt: de Hollanismen gewoan mar oernimme of oanpasse oan de Fryske skriuwwize. Wy kinne ek besykje om dochs goed en fersoarge Frysk te skriuwen. It skreaune Frysk mei allegear Hollanismen, ergens liket it nergens nei!

2 opmerkingen:

  1. Hoewel ik het graag in het Frysk zou willen kunnen, kan ik me in het Nederlands duidelijker uitdrukken.

    Wat ik mis in dit artikel is, dat wat taal karakteristiek maakt is de klank.
    (denk hierbij aan de onlangs overleden dichter Hettinga, Nynke Laverman e.a.(?)), die de Friese taal internationaal op de kaart hebben gezet.

    Letters en de daarmee te vormen woorden zijn in mijn perceptie symbolen om de klank van de taal hardop gesproken hoorbaar te maken.

    Voedselbank is zelfs in het Nederlands een afschuwelijk woord.
    Een bank geeft aan armen sowieso geen gratis geld.
    Hoezo aan armen dan gratis voedsel verstrekken door een "bank"?
    Wat ik mis hierin, is de taalcreativiteit in het bedenken van taaleigen woorden.

    Vroeger had menigeen in Friesland een bijnaam, die door ieder gebruikt werd.
    Elke bijnaam stond voor een uniek verhaal.
    Een verhaal wat iets karakteristieks van de persoon vertelde.
    Taal is dus meer dan het overdragen van feiten, door de klank, melodie e.d. draagt
    het ook emotie over.

    Voedsel in het Frysk is volgens mijn woordenboek fieding. Hoezo dan "foedsel"?
    Is het vertalen van ergens in erges ook niet een Hollandisme?
    Bepaalde woorden zijn van de ene in de andere taal niet in één woord te vatten qua betekenis en kan men alleen maar met een omschrijving duiden.

    Voor mij is het dus de klank die bepaald wat "Geef Frysk" is en is het in geschreven taal belangrijk dat die de gesproken klank zonder misverstand weergeeft.

    Met hartelijke groet,

    Bert.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Taal feroaret no ienkear. Dat is yn it Hollânsk krekt itselde. Mar neffens my moat der wol in goede basis wêze. Ik wit net krekt hoe't de situaasje is op twa- en trijetalige skoallen, mar der binne wol goede mooglikheden om it Frysk yn 'e macht te krijen foar folwoeksenen. Dat soe dochs ek kinne op de basisskoalle?

    Dan noch efkes in antwurd op 'e reaksje fan Bert. Bynammen binne der noch hieltyd. Sels ik as ymport haw der ien krigen.

    BeantwoordenVerwijderen