­Mei tomme en wiisfinger

Ien dy't by de pinken is wit dat hast alle minsken mei fiif fingers berne wurde. De earste wurden dy't in bern leart, binne de beneamings foar de dingen dy't flak by him binne: mem, heit, hân. Soms hat in pjut it besteande wurd noch net leard en dan betinkt er sels wat. Sa stie okkerwyks yn de rubryk Snypsnaren yn dizze krante, dat in berntsje de fingers beneamde neffens de pink: de lytse pink, de grutte pink, de middelpink ensfh. Guon minsken tinke miskien dat sa'n bern in taalefterstân hat, mar it binne gewoan kreative fynsten foar wat yn de standerttaal pink, ringfinger, middelfinger, wiisfinger en tomme hjit. En dy basiswurden leart ús pjutsje noch gau genôch.

De pink wurdt yn it Frysk ek wol lytse finger neamd, krekt as yn it Dútsk (Kleiner Finger), Ingelsk (little finger) en it Sweeds (Lillfinger). Foar de oare fingers besteane nammen as foarste finger foar wiisfinger, grutte finger foar middelfinger en ringeling foar ringfinger. Yn it Hollânsk komt ringeling foar yn it rymke ‘Naar bed, naar bed zei duimelot ...’ mei dêryn neist duimelot en ringeling, ek de fingernammen likkepot, lange Jaap en kleine ding. De njoggentjinde-ieuske Fryske skriuwer Joast Halbertsma notearret foar it Frysk ek sa’n rychje: lytse pink, gouden ring, âldemoer, potslikker, luzeknipper. Opfallend is dat beide talen foar de wiisfinger in namme hawwe dy't ferwiist nei it mei de finger slinen út potten en pannen mei lekkers. Taal is sa moai, men soe jin de fingers der by ôfslikje.

De ringfinger hjit sa om't de trouring om dy finger dien wurdt. Eartiids waard dat dien omdat de minsken tochten dat der in streekrjochte bloedtafier fan it hert nei de ringfinger rûn. It hert as teken fan leafde waard sa ferbûn mei de trou dy't troch de ring symbolisearre waard en noch altyd wurdt. Yn oare talen hjit de ringfinger ek wol ‘finger sûnder namme’ (bgl. it Sineesk en it Sanskrit).

De oerlevere Aldfryske nammen (fan foar it jier 1500) foar de fingers binne û.o. ‘thî grâta finger’ (de middelfinger), ‘thî litika finger’ of ‘sluter’ (lytse finger, pink). Foar tomme brûkten de âlde

Friezen neist ‘thuma’ ek it wurd ‘halder’ (Nijfrysk: hâlder). Dy oantsjutting hat miskien wat te meitsjen mei it feit dat men de tomme brûkt om wat mei beet te hâlden (te omsluten).

It wurd finger heart mei de nammen fan oare lichemsdielen by de âldste grûnwurden fan ’e taal. Soksoarte wurden krije yn in taal al gau mear betsjuttings, siswizen en fêste ferbiningen: immen op de fingers tikje; de tomme derop hâlde, it yn ’e fingers hawwe; immen by de tomme heine; it is op 'e fingers nei te tellen; immen in finger jaan, dy't dan de hiele hân nimt; as ik har yn 'e fingers krij!

It lichem mei syn lidden hat de taal hiel wat mooglikheden en rykdom jûn. Dat is op 'e fingerseinen wol nei to gean en dat haw ik jo yn dit stikje mei tomme en finger oantsjut.

(Publisearre yn Friesch Dagblad 31-3-2012)